Yaban hayvanlarının kurtarılması, rehabilitasyonu ve yeniden doğaya bırakılması ‘Yaralı, hasta veya ailesinden/sürüsünden ayrı düşmüş yaban hayvanlarının yerlerinden alınması ve geldikleri yaşam alanına bırakılana veya ötenazi yapılana kadar veteriner hekim desteği ile insancıl bakım sağlanması’ olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım iki hedefle desteklenmektedir. İlki, müdahalenin her aşamasında hayvanın refahının en üst düzeyde olmasını ve müdahalenin acı vermemesini sağlamak; ikincisiyse hayvanın kendisine, serbest dolaşan türdeşlere, simpatrik türlere ve ekosistemlere zarar vermeden doğaya bırakılmasını sağlamaktır (Tribe ve Orr, 2019).
Bu tanım ve hedefler özellikle yaralanmaların kapsamlı, acı verici ve güçten düşürücü olabildiği yanık hastaları için geçerlidir. Birçok vakada tedavi girişimlerine rağmen hayvan acı çekmeye devam eder ve yanıkların kalıcı sakatlıkla sonuçlanacak etkilerine maruz kalmışsa, tekrar doğaya bırakılamaz. Yalnızca hayatta kalabilecek değil, aynı zamanda gelişimine devam edebilecek hayvanlar serbest bırakılmalıdır.
Erken değerlendirme ve karar verme süreçleri, insan duygularına veya bakıcıların, kamudaki finansman sağlayıcıların ve medyanın beklentileri gibi dış etkilere göre değil; hayvan merkezli bir bakış açısına dayalı olmalıdır. Yanık hastalarını değerlendirirken ve tedavi ederken, bu hayvanların refahına ilişkin en iyi sonuçlara ulaşmak için ilgili ülkenin yaban hayatı uygulama kurallarına, kılavuzlarına ve mevzuatına uyulması kritik önem taşımaktadır.
Yanık hastaları değerlendirilirken acının hafifletilmesi ve önlenmesi birincil hedef olmalıdır; ötanazi başarısızlık anlamına gelmez.
Hayvan refahı söz konusu olduğunda, veteriner hekim sorumluluğu acil tedavi aşamasının ötesine uzanır. Bu sorumluluk rehabilitasyon boyunca ve doğaya bırakma öncesi aşamada da devam etmelidir. Bu da, ancak yanık hastalarının kurtarılması, acil bakımı ve rehabilitasyonunda kritik rol oynayan yaban hayatı gönüllüleriyle iyi ilişkiler ve güven tesis edilerek başarılabilir. Veteriner hekim gözetimi için kilit alanlar şunlardır: yürürlükteki uygulama kurallarına uygunluk, barınağın uygunluğu, biyogüvenlik, veteriner hekim olmayanların kontrollü ilaçlara erişimi ve bu ilaçları dağıtımı, analjezi eksikliği veya yetersizliği, çocuklara ve evcil hayvanlara yakınlık, rahatsızlık; ve düzenli veteriner hekim değerlendirmesi.
Rehabilitasyon süreci boyunca yanık hastalarının bir veteriner hekim tarafından düzenli olarak yeniden değerlendirilmesi kritik öneme sahiptir.
Etik İkilemler ve Çatışma
Yaban hayatını etkileyen bir orman yangınına veya başka bir doğal afete etkili bir şekilde müdahale edilmesi birçok kişinin işbirliği ve eşgüdümüne bağlıdır. Bireyler ve gruplar, kamunun yüksek düzeyde ilgi gösterdiği ve duygusal olarak yüklü bir ortamda eksik bilgiye dayalı kararlar vermek zorunda kalabilir. Yapılacak müdahalelerin uygunluğu, türlerin göreceli değeri, sınırlı kaynakların tahsisi ve hayvan ötanazisiyle ilgili farklı bakış açıları nedeniyle etik sıkıntılar ve kişiler arası çatışmalar ortaya çıkabilir. Veteriner hizmet sağlayıcıları, bu karmaşık durumları başarılı bir şekilde yönetmek için bazı stratejiler uygulayabilir. Bu stratejiler arasında, saygılı ve açık iletişim, eylemleri etkileyen sebeplerin dürüstçe değerlendirilmesi, kanıtlara, uzmanlığa ve mesleki yargıya güvenme ile klinik bilgilendirme yer alır.
Orman Yangınlarında Yaban Hayatına Acil Müdahalede Veteriner Hekimlerin Rolü
Veteriner hekimler, orman yangınlarında yaban hayatına acil müdahalede kritik bir rol oynamaktadır. Başlıca sorumlulukları arasında hayvan refahının sağlanması, triyaj, tedavi, ağrının hafifletilmesi, veteriner hekim olmayanlara programlı ilaçların reçete edilmesi, ötanazi, biyogüvenlik ve insan sağlığının korunması yer alır.
Veteriner hekimler, resmî yaban hayatı kurumunun yönlendirmesiyle ve konu ile ilgili deneyim ve eğitimlerine bağlı olarak, yangın sahasında veya yaban hayatı triyaj merkezlerinde yaban hayatı acil müdahale ekiplerinde görevlendirilebilir. Halktan kişiler, yaban hayatı gönüllü gruplarının üyeleri, polis veya belediye gibi diğer kurumlar yangına maruz kalmış yaban hayvanlarını pratisyen veteriner hekimlere getirebilir.
Orman yangınlarına acil müdahale 112 Acil Servis tarafından yönetilmektedir. Bu sistem ulusal seviyede kabul edilmiştir ve tüm acil durum türlerine uygulanabilir. Orman yangınları da dahil olmak üzere tüm tehlikeler için ortak bir yönetim çerçevesi sağlar. Ölçeğine ve karmaşıklığına bakılmaksızın her türlü olaya uyarlanabilen bu sistem, çok kurumlu müdahalelerde de kullanılır ve ortak bir olay yönetimi terminolojisini uygular.
Türkiye’de orman yangınları ile ilgili kurum Orman Genel Müdürlüğü (OGM)’dir. Orman yangınlarında yaban hayatı müdahalesinin gerekli olduğuna karar verilirse, kilit rollere bir an önce uygun şekilde eğitilmiş ve akredite edilmiş yangın gönüllüsü personel yerleştirilir. Yangın gönüllüsü veteriner hekimlerin ve diğer personelin OGM’den gelen talimatlara her zaman uyması esastır.
OGM dışında faaliyette bulunmak veya kendi kendine hareket etmek kendiniz ve başkaları için tehlikelidir ve yaban hayatının refahı açısından kötü sonuçlara neden olabilir.
